FAS: AVRUPA’ NIN YANI BAŞINDA YAZILAN ŞARK ROMANI

Gidilecek ülkeyi belirlemek, seyahat planlamak, bütçe ayırmak yeterince zor değilmiş gibi iki yıldır bir değişkenimiz daha var: Pandemi. O ülke sınırlarını açtı, bu ülke karantina uygulamaya başladı derken en kuzeyinden de olsa Afrika Kıtası’ na ilk kez ayak basma arzumuza karşı gelemedik. Ve oy birliği ile (!) sıradaki destinasyonumuz olarak “El Mağrip” yani Fas’ a karar verdik. Biz nereden bilelim en keyifli yurt dışı seyahatlerimizden birinin bizi bekliyor olduğunu? Hayat böyle işte: En olmadık yerde aksilikler peşini bırakmıyorken, beklentilerini düşük tuttuğun  bir anda da güzel sürprizler karşına çıkabiliyor. Bu arada El Mağrip ülkenin Arapça’ daki adı ve “batı” demek.

Evet, Pegasus ile Kazablanka gidiş – dönüş uçak biletlerimi aldık ve bu defa başımıza neler gelecek acaba diye düşünerek düştük yollara. Son gezimizde Meksika – Guatemala sınırında mahsur kalmışlığımız var! Cüzdan kaybetmişliğimiz var, hatta kiralık araç ile kaza yapmışlığımız bile var! Sabıkalıyız anlayacağınız 🙂

Rotamızı Kazablanka – Suvayr (Essaouira) – Marakeş – Boumalne Dades – Merzouga (Sahra Çölü) – Fes – Şafşavan (Chefchaouen) – Tanca – Asilah – Kazablanka olacak şekilde belirledik. Biz bu seyahate tam 11 gece 12 gün ayırdık. Seyahatimizin merkezine ülke ile özdeşleşen tarihi kent merkezi “medina” ları, çöl keşfini ve mavi şehir Şafşavan’ ı aldık. Ancak rotada yok yok maşallah: 2500 km yolculuk, Game Of Thrones dizisine set olmuş kasabalar, labirent sokaklar, burun direklerini kıran tabakhaneler, yılan oynatıcıları, deve yolculukları, kum sörfleri ! Hazırsanız başlıyoruz 🙂

FAS GÜVENLİ BİR ÜLKE Mİ?

İlk olarak yaygın olarak karşılaştığımız bu soru ile başlayalım. Cevap çok kısa: Evet, Fas kesinlikle güvenli bir ülke. Çocuk ile de düşünmeden seyahat planlayabilirsiniz. Şikayet edebileceğim tek konu, turistik şehirlerdeki ısrarcı ve inatçı sahte rehberler. Yabancı olduğunuzu fark eder etmez yanaşıyorlar ve nereyi arıyordunuz diyerek başlıyorlar anlatmaya. Hayırdan, teşekkürden, istemiyorumdan anlamadıkları gibi peşinizi de uzun süre bırakmıyorlar. Hepsinde taktik ortak: Öğrenciyim, para istemiyorum. Lakin kesinlikle temas yada agresif tavırlar yok. Etrafta çokça sivil polis olduğundan tüm davranışları kontrollü ve gayet nazik. Yapılması gereken, bu arkadaşları görmezden gelmek ve hiç bir suretle cevap vermemek. O zaman İngilizce bilmediğinizi düşünerek Fransızca ve İspanyolca’ da da bir şanslarını deneyip pes ediyorlar 🙂

Gitmeden önce okuduğum yabancı bloglarda Fes ile ilgili bazı olumsuz yorumlar karşıma çıkmıştı. Fes’ e vardığımız akşam dışarı çıktığımızda dükkanlar kapanmıştı ve ortalık oldukça sakindi. Medinanın dar sokaklarında yürürken ben biraz rahatsız oldum ama İsmail hiç öyle hissetmediğini söyledi. Sonradan farkettim ki önyargılarım nedeniyle şehre haksızlık etmişim. Canım Fes 🙂

FAS VİZE İSTİYOR MU?

Vizesiz gidilebilen ülkeleri severiz 🙂 Fas ne umuma mahsus (bordo), ne de hususi (yeşil) pasaport sahiplerinden vize istemiyor. Tabi bu muafiyet 90 gün ile sınırlı. Ülkeyi gezdikten sonra Faslı’ ların bizi ve ülkemizi sevdiğine kanaat getirdim. Merak etmesinler, biz de onları sevdik 🙂

FAS’ DA HANGİ DİL KONUŞULUYOR

Ülkenin üç resmi dili mevcut: Arapça, Berberice ve Fransızca. Yol tabelalarındaki ikazlar bu üç dile ait, üç farklı alfabede yazılı. Arapça her yerde ortak lisan. Marakeş ve Fes’ de ikinci dil Fransızca iken, Merzouga’ da (Sahra Çölü) İngilizce, Tanca ve Asilah’ da İspanyolca. Berberice ise güneyde yaygın olarak konuşuluyor. Fakat İngilizce ile her yerde rahatlıkla ihtiyaçlarınızı karşılayabilirsiniz.

FAS’ A NE ZAMAN GİDİLİR?

Ülkemizde olduğu gibi Fas’ da da dört mevsim birden yaşanıyor. Yazlar Afrika Kıtası’ nın adının hakkını verircesine sıcak ve kurak geçiyor (40-50 C). Bu yüzden ülkeye Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında gitmenizi önermiyoruz. Kış mevisimi de ılıman geçtiğinden bu üç yaz ayı dışında dilediğiniz dönemde seyahat planlayabilirsiniz. Burada dikkat edilmesi gereken husus çöl iklimi nedeniyle meydana gelen gece – gündüz sıcaklık farkları. Özellikle rotasına Sahra Çölü’ nü ekleyenlerin bavullarını hazırlarken bu bilgiyi es geçmemelerinde fayda var.

FAS’ A NASIL GİDİLİR?

Türk Hava Yolları ve Pegasus ile  İstanbul’ dan Kazablanka’ ya direk uçmak mümkün. Türk Hava Yolları’ nın İstanbul – Marakeş uçuşları da mevcut. Biz biletlerimizi Pegasus Hava Yolları’ nın 2021 Kasım ayında bir sonraki yılın Kış – İlkbahar uçuşları için yaptığı kampanyadan kişi başı 1000₺’ e (80 €) aldık. V. Mohammed Uluslararası Havalimanı şehir merkezine 30 km mesafede bulunan ve iki terminalden oluşan büyük bir meydan. Ancak uzun süreli beklemeler için çok da konforlu olduğunu söylemeyeceğim. Oturma ve dinlenme alanları son derece kısıtlı. Ayrıca sabaha karşı saat 01:00 gibi indiğimizde tüm kafe ve restoranlar kapalıydı.

FAS’ DA NEREDE KONAKLANIR?

Bu sorunun cevabı elbette ülkenin kendine has şirin mi “riad” ları. Fas mimarisinin bu geleneksel ve otantik örneklerinin en belirgin özelliği farklı tarz ve boyutlardaki iç avluları. Tarihi bölgelerde yani medinalarda yer alan bu avluların bahçeli olanı ayrı, havuzlu olanı ayrı, çeşmeli olanları ayrı güzel vesselam. Bu tarz otelleri günlük 20€’ dan başlayan ve dudak uçuklatan fiyatlara uzanan bir marjda bulmak mümkün. Biz tüm seyahatimiz boyunca medina bölgelerinde konakladık. Kiraladığımız aracı şehre vardığımızda park ettik ve bir daha kullanmadık. Marakeş’ in modern yüzü Gueliz bölgesine yaptığımız taksi yolculuğu dışında tüm keşiflerimizi yürüyerek yaptık.

FAS PARA BİRİMİ VE DÖVİZ BOZDURMA

Fas para birimi Dirhem (Moroccan Dirhem=MAD). 22 Mart 2022 itibari ile 1 MAD = 1,52₺ ediyor. Döviz bozdurmak için en uygun tercih bankalar elbette. Örneğin Meksika’ da bankalarda döviz bozdurmak için pasaport gerekli idi. Ancak çoğu banka, protokolleri olmadığını söyleyerek Türk Pasaportu’ na döviz bozma hizmeti vermiyordu. Fas’ da böyle bir sorun ile karşılaşmadık. Bazı döviz bürolarında bankalarınki ile eşit kurlar bulunabiliyor, karşılaştırmakta fayda var. Acil nakit ihtiyacı için havaalanında bulunan bürolar arasında da diğerlerinden daha iyi kurlarda hizmet verenler mevcut. Buraya dikkat, havaalanlarının gümrüklü alanlarındaki ofislerde (genelde bagajları teslim aldığımız dönen bantların olduğu bölgede) kesinlikle para bozdurmayın. Dünyanın her yerinde en düşük kurlar oralarda oluyor. Gelen yolcu bekleme alanındaki bürolarda her zaman daha karlı oranlarda çevrim bulmak mümkün.

FAS’ DA TELEFON VE İNTERNET KULLANIMI (EN İYİ GSM OPERATÖRÜ)

Fas’ ın en büyük üç mobil servis sağlayıcısı Maroc Telecom, Orange ve Inwi. Kazablanka V. Mohammed Havaalanı’ nda bavullarınızı teslim aldığınız bölümde üçünün de bankosu mevcut. Pasaportunuz ile ücretsiz hat alabiliyorsunuz. Kapsama ağı en geniş, servisi en hızlı operatör Maroc Telecom ve biz onu tercih ettik. 1 ay geçerli 5 gb paket 50 MAD, 10 gb 100 MAD. Otellerin, restoranların wifi hizmetlerini sonuna kadar sömürsek de 12 gün için 10 gb ucu ucuna yetti, bilginize 🙂

FAS’ DA ULAŞIM MEVZUSU

Konaklama başlığı altında da belirttiğim gibi tüm ülkede şehir içi ulaşımı yürüyerek yaptık. Sadece bir kez Marakeş’ de taksi kullandık. Şoförler taksimetre açmıyorlar, o yüzden dolandırılmamak için fiyatı binmeden konuşmak gerekiyor. Üç kilometrelik kısa mesafe için 50 MAD isteyen bile oldu. Sonuçta 15 MAD karşılığında gideceğimiz yere vardık.

Fas’ da şehirlerarası seyahat etmek için her türlü ulaşım imkanı mevcut. Araç kiralayabilir, otobüs yada tren gibi toplu taşıma vasıtaları ile seyahat edebilir, yahut bir tura katılabilirsiniz.

Ülkenin devlet demiryolu firması ONCF (Office National des Chemins de Fer). Tren ile Fes – Meknes – Tanca – Rabat – Kazablanka – Marakeş rotasında seyahat edebilirsiniz. Öğrendiğim kadarıyla trenler konforlu ve temizler.

Fas’ ın en popüler otobüs firması ise CTM. Ülkede otobüs yolculuklarında bagaj için ayrı ücret alındığını belirteyim. Marakeş’ den Merzouga’ ya direkt otobüs imkanı yok. Çöl keşfi yapmak isteyenlerin bu transferi kendileri organize etmeleri gerekiyor, dikkat!

FAS’ DA ARAÇ KİRALAMA

Biz tüm seyahatimizi kiralık araç ile gerçekleştirdik. Aracı Kazablanka Mohammed V Havaalanı’ ndan teslim aldık ve aynı yere teslim ettik.  Ülkede araç kullanmak kaotik trafiğe alışık olmayan Avrupalı yada Amerikalılar için sorun teşkil edebilir ama bizler için tercih edilebilir bir seçenek.

Dacia Logan modeli aracı en uygun fiyat teklifini aldığım Autoeurope uygulaması üzerinden kiraladım. Araç yerli bir rent a car firması olan Locationauto’ ya ait idi. Temel fiyata baz sigorta, yani CDW (Collison Damage Waiver) dahildi. Bu sigorta tipinde mesuliyetiniz, kredi kartınıza konan bloke miktarı kadar oluyor. Örneğin 1000 € bloke konmuş ise, araç pert olsa dahi maksimum bu tutar kadar sorumlu oluyorsunuz. Daha düşük bir masrafta ise kredi kartınızdan sadece ilgili masraf kesiliyor. Bu koruma bize yeterli gelmedi ancak  Autoeurope’ un Fas’ da “Tam Koruma” seçeneği de yoktu. Böylece “Super Cover” denen bir sigorta paketi satın aldık. Kaza halinde Locationauto kartımızdan masrafı tahsil edecek ancak sonradan Autoeurope bize kesilen tutar kadar geri ödeme yapacaktı. Allahtan ihtiyaç olmadı. 12 gün için araç kirası bize toplam 180 €’ ya maloldu.

Tüm kiralamalarımızda teslim alırken aracın videosunu çekiyoruz. Aracın iç kısmında meydana gelebilecek hasarlar sigorta paketimizin kapsamı dışında olduğundan burada kabini daha detaylı bir şekilde kaydettik. Biz video alırken Locationauto çalışanı kız “no problem” diye oflayıp pufluyordu ama bu bizi durdurmaya yetmedi tabi! Sonuçta aracı teslim ederken hiç bir problem ile karşılaşmadığımızı söylemeliyim.

Ve yollar:

Sadece kuzeyde Tanca – Marakeş rotasında otoban mevcut. Kazablanka – Suvayr rotası için 107 MAD (160₺), Tanca – Kazablanka rotasında da ona yakın bir ödeme yaptık. Onun dışında tüm yollar gidiş – geliş iki şerit ve yerleşim yerlerinden geçiyor. Otobanda hız sınırı 120 iken ücretsiz yollarda limit 40 – 100 arasında değişiyor. Yol kenarlarında sıkça benzinlik mevcut. Rusya – Ukrayna savaşının patlak verdiği ve benzin fiyatlarının tırmanışa geçtiği 2022 Mart ayında dizel yakıt 11 MAD (16₺), benzin 13 MAD (19₺) civarında idi.

Otoyolda hiç çevirme yada radar görmedik ancak diğer yollarda her ikisinden de bolca mevcut. Hız ölçümünü omuzlarında kameraları ile polisler manuel olarak yapıyor. Ve bizdeki selektör ile haber verme kültürü orada da mevcut 🙂 Yerleşim yerlerinin giriş yada çıkışlarında sıkça çevirme yapılıyor. Selamun aleyküm ile söze başlayıp, Türk olduğumuzu söylediğimizde gülümsemeyen bir polis memuru ile karşılaşmadık. Bir keresinde hatalı sollama için durdurulduk. Trafik polisi, Türk olduğumuzu öğrenince hemen yumuşadı ve bizi sadece ikaz etti. Ardından da bölge ile ilgili küçük tüyolar bile verdi 🙂

FAS’ DA OTOPARK / ARAÇ PARK ETME MEVZUSU

Biz şehirlere gitmeden önce Booking’ den kiraladığımız oteller ile otopark organizasyonlarını yapıp, her birini önceden haritamıza kaydetmiştik. Gittiğimiz her yerde araç girişi olmayan medinaların içinde yer alan riadlarda konakladığımızdan mecburen böyle bir yola gittik. Marakeş’ de otoparka günlük 60 MAD (90₺) ödedik. Bu karşılaştığımız en pahalı otopark ücretiydi. Suvayr’ da benzer bir otopark 30 MAD, Fes ve Şafşavan’ da da açık park yerleri yine günlük 30 MAD idi. Yine tüm şehirlerde riadlarımız park yerlerine personel göndererek bizi karşıladılar ve medinaların labirent sokaklarında otellerimize kadar bize eşlik ettiler.

FAS MUTFAĞI VE YEME İÇME MESELESİ

Fas, görece zengin ve renkli bir mutfağa sahip. Bu zenginlik ve rengin kaynağı da enfes baharatları elbette. Özellikle zerdeçalın kullanılmadığı tabak neredeyse yok. Attarlar, yemekler için sizin önünüzde öğüterek özel baharat karışımları hazırlıyorlar. Fas’ dan ne alınır derseniz, ilk bu baharat karışımlarını öneririm. Buram buram Fas koksun bavullar!

Ülkenin milli yemekleri ise “tajin” ve “kuskus”. “Tajin” güveçte yapılan sebzeli et yemeği. Dana, koyun, keçi, tavuk hatta balık eti ile bile hazırlanıyor ve bizim güveç yemeklerine benziyor. Malum “kuskus” bir pilav ancak burada köftelik minik bulgurlarla yapılıyor. Bir de üzerinde et ve sebze ile servis ediliyor. Burada bir de “tanjiya” dan bahsetmek lazım. Testi kebabının Fas’ a özgü baharatlarla yorumlanmış hali olan bu yemeği biz çok beğendik.

Ben bu milli yemekler listesine bir de “harira” çorbasını ekleyeceğim müsadenizle 🙂 Çünkü çok sevdim ve her fırsatını bulduğumda içtim. Bu çorba, iftar sofralarının da vazgeçilmezi. Mercimek, nohut, erişte, kuskus, kişniş ve bolca baharat ile hazırlanıyor.

Pastillaaaaa…

Ama bundan sonra Fas deyince bu oburun aklına gelecek lezzet kesinlikle “pastilla” dır. Baklava gibi kat kat ince ve çıtır çıtır hamurun arasında tavuk yada balık çeşnisi ile hazırlanan bu lezzet seyahatimin favorisi oldu. Fes medinasının girişinde Rachid’s adlı minik lokantada ve Kazablanka’ da tesadüfen karşımıza çıkan küçük bir fırından alıp ayaküstü tattığımız “pastilla” ların tadı hala damağımda.

• 

Faslı dostlar hamur işini çok seviyorlar. Aa ne tesadüf, biz de 🙂 Ekmeğin her türlüsü; taş fırını, bazlaması, pidesi, lavaşı bolca tüketiliyor. İlaveten “baghrir” denen kalın ve büyük krepler kahvaltıda yok satıyor. Bir de “chebakia” denen, daha çok sokakta satılan, çeşitli varyasyonları bulunan ve genelde üzerine susam serpilerek servis edilen hamur tatlıları var ki işte ben onu çok tutmadım 🙂

İçecek meselesine gelince: Bizler için Karadeniz çayı neyse onlar için de yeşil çay o. Yalnız bu yeşil çayın alamet-i farikası, içerisine ilave edilen ve tadını güçlendiren esanslı bitkiler ile servis edilirken kullanılan taze nane. Yeşil çayı direkt ateş üzerine konup 3-4 dakika demliyorsunuz. Sonra meşrubat yada su bardağına konulan bir demet taze nanenin üzerine yüksekten, köpürte köpürte döküyorsunuz. Alın size El Mağrip usulü çay 🙂 Bu arada, çay sipariş etmeden önce mutlaka ne kadar şeker istediğinizi söyleyin yoksa gelen şey çay değil şerbet oluyor!

• 

FAS’ DAN NE ALINIR?

Ne alınırsa alınır, önce pazarlık yapılır. Biliniz ki turistik bölgelerde ilk söylenen fiyat, gerçek değerinin 3 katıdır. Tabi bu durum sadece hediyelik alış-veriş için geçerli. Market, pastane, fırın, kafe yada restoranlarında böyle bir sorun yok.

Yeme – içme başlığı altında da söylediğim gibi bence alınması gereken ilk şey baharatlar. Attarlar buram buram koku saçan, taptaze ürünleri öğüterek karışımlar hazırlıyorlar. Medina dışında yani yerel halkın alışveriş yaptığı yerlerde fiyatlar ülkemize kıyasla oldukça iyi. Medinalardaki dükkanlar için aynı şeyi söyleyemeyeceğim. Biz baharatları Tanca’ nın büyük pazarı (Mercado Central) yakınındaki attarlardan birinden yaptık. Örneğin altın sarısı, mis kokulu zerdeçalın kilosu 60 MAD (90₺) idi ve bolca aldık. Bunun dışında et yemekleri için tajin baharatı denen karışımdan, sebze yemekleri için de önümüzdeki teyzenin aldığının aynısından hazırlattık 🙂 Karışımlara koyduğu baharatlar arasında zerdeçal, kakule, zencefil, kimyon, paprika, sarımsak ve muskat benim seçebildiklerim 🙂

Ülkeye özgü bir diğer şaheser de deri ürünler. Fas’ ın tabakhaneleri malum. O mis kokulu deriler yabana gitmiyor elbette 🙂 Özellikle çantalar beni benden aldı dostlar. Derilerinin evsafı ve kokusu ben buradayım diyor resmen. Pandemi nedeniyle düşen turist sayısı nedeniyle fiyatlar da görece iyi. El ile dikilmiş, askılı, büyük ve şık bir evrak çantası 200 MAD (300₺), işlemeli, küçük bir omuz çantası da 80 MAD’ a (120₺) kadar alınabilir.